تمرکز قوی ذهن و رفع سریع استرس با ذهن آگاهی

ذهن آگاهی روشی مدرن برای فرار از خیالات و اقامت در زمان اکنون است. شکلی متفاوت از نگاه به زمان اکنون و حضور دائم در الان

تمرکز قوی ذهن و رفع سریع استرس با ذهن آگاهی

ذهن آگاهی روشی مدرن برای فرار از خیالات و اقامت در زمان اکنون است. شکلی متفاوت از نگاه به زمان اکنون و حضور دائم در الان

بخش اول مصاحبه مجله موفقیت در مورد ذهن آگاهی با مهندس کوثری

ذهن آگاهی بیداری گمشده در اعماق وجودمان

 (قسمت اول)

گفت و شنودی خواندنی با مهندس فرامرز کوثری  پژوهشگر موفقیت در خصوص موضوع ذهن آگاهی

(Mindfulness)


 برای دریافت فایل متنی ورد کامل در مورد ذهن آگاهی می توانید اینجا کلیک کنید.


"تکانه" جدیدی پیش رو داریم با عنوان ذهن آگاهی که ترجمه واژه Mindfulness است. در این تکانه طبق روال چند شماره اخیر به بررسی موضوع حضور ذهن یا ذهن آگاهی به زبان ساده می پردازیم و کاربرد آن به عنوان راهکاری فوق العاده موثر در حل مسائل زندگی بخصوص مشکلات تمرکز ، اضطراب و استرس و همینطور دستیابی به حداکثر توانمندی ذهن ومدیریت بر ذهن را در قالب گفتگویی صمیمانه با پژوهشگر نام آشنای موفقیت مهندس فرامرز کوثری بررسی می کنیم. ذهن آگاهی به زبان ساده به معنای آگاه بودن از افکار ، رفتار، هیجانات و احساسات است و شکل خاصی از توجه محسوب می شود که در آن دو عنصر اساسی 1) حضور در زمان اکنون ، 2) قضاوت نکردن در مورد رخدادها و کنش ها  و واکنش ها نقش اصلی را به عهده دارند. موضوع تکانه این شماره در بحث روانشناسی موفقیت جزو مباحث بسیار مطرح در سطح جهان بوده است و استادان بزرگی از جمله ژوزف گلداشتاین ، جک کورن فیلد و شارون سالزبرگ در حال تدریس آن هستند. 

قبل ازشروع این تکانه جدید ، مجله موفقیت آمادگی خود را برای چاپ و انتشار دانسته ها و دریافت های استادان روان شناسی در حوزه های مختلف مرتبط با علوم موفقیت در قالب گفت و شنود صمیمانه و به زبان ساده قابل استفاده برای خوانندگان خود اعلام می دارد. به عنوان نخستین سوال از مهندس کوثری خواستیم به زبان ساده ذهن آگاهی را برایمان توضیح دهد:

*******

ـ برای شروع بهترین و ساده ترین تعریف برای ذهن آگاهی چیست؟

ـ حواس جمع بودن و بیداری صد درصد و آگاه بودن  نسبت به همه رخ دادهایی که همین الان در اطراف ما و همینطور درون بدن ما در حال اتفاق افتادن هستند به این شکل که هیچگونه قضاوت و پیش داوری نسبت به درست و نادرست بودن اتفاقات ، این بیداری و حواس جمعی و آگاهی ما را تحت تاثیر قرار ندهد.

«ذهن آگاهی» کیفیتی از بیداری است که در آن ما از آگاه بودن خود آگاه می شویم. یعنی می فهمیم که داریم می فهمیم. یعنی وقتی داریم فکر می کنیم متوجه می شویم که در حال فکر کردن هستیم. به زبان ساده هم موضوعی که راجع به آن  فکر می کنیم را می بینیم ، هم متوجه پدیده تفکر هستیم و هم متوجه فکر کننده هستیم. این کیفیت بیداری شاید برای آدم های معمولی به راحتی قابل درک نباشد اما وقتی آن را بیشتر توضیح دهیم همه متوجه خواهیم شد که مفهومی بسیار ساده و قابل فهم است. اما وقتی پای عمل به میان می آید خواهیم دید که رسیدن به حالت ذهن آگاهی آنقدرها هم راحت نیست و در واقع ذهن آگاهی پیچیده ترین مساله ساده عالم است.

ـ بسیار خوب پس ذهن آگاهی می شود تعمق غیر عمد روی وقایع حاضر و جاری ، حال این رویکرد متفاوت در برخورد با زندگی و دنیا چه فایده ای دارد؟

ـ قبل از اینکه ذهن آگاهی اتفاق بیافتد بیداری و هشیاری ما دستکاری شده و نیمه خواب است. واکنش های ما از قبل شرطی شده و برنامه ریزی شده است و ما به قول اینترنتی ها به جای اینکه آن لاین باشیم شاهد برنامه های زنده تلویزیون زندگی باشیم ، آف لاین هستیم و برنامه های آرشیوی و قدیمی مربوط به گذشته را نظاره می کنیم. وقتی سوال می شود ذهن آگاهی به چه دردی می خورد دقیقا مثل این است که سوال شود دیدن برنامه های زنده خوب است یا از قبل آماده شده و آرشیوی؟ البته این قیاس چندان هم کامل نیست چون در حالت واقعی دنیای اطراف ما بی اعتنا به شکل آگاهی ما ، درحال پخش دائم صحنه های جدید و تازه است و ما برای زنده ماندن در این هستی بسیاری مواقع مجبوریم به صحنه های تازه و به روز واکنش درست نشان دهیم.

اما اگر بخواهیم از منظر تحقیقات علمی به ذهن آگاهی نگاه کنیم باید بگوئیم که در حال حاضر بسیاری از روانشناسان بالینی از ذهن آگاهی به عنوان یک ابزار غیر دارویی بسیار کارآمد ، برای کاهش استرس و اضطراب استفاده می کنند.همچنین پژوهش های اخیر نشان داده که ذهن آگاهی می تواند در درمان بسیاری از مشکلات جسمی ، روانی ،ذهنی و دردهای مزمن و استرس تاثیری فوق العاده داشته باشد. در کشور ما تحقیقات دانشگاهی زیادی در خصوص تاثیر غیر قابل انکار ذهن آگاهی در بهبود و پیشگیری از  اختلالات ذهنی ، وسواس وافسردگی و ترک اعتیاد صورت گرفته است.در مجموع می توان گفت که هرچه انسان بیدارتر و هشیارتر باشد و حواسش نسبت به اتفاقات جاری و اکنون زندگی اش جمع تر باشد ذهن آگاه تر است و پاسخ هایش به تحریکات زندگی خردمندانه تر و موثر تر و آرامش و اطمینان قلبی او بیشتر است.

 ـ آیا ذهن آگاهی همان مراقبه تمرکزی شرقی نیست؟

ـالبته نمی توان انکار کرد که ذهن آگاهی از شرق نشات گرفته است. اما امروزه در غرب جایگاه ویژه ای یافته است. برای مثال پروفسور جان کابات زین برنامه ای تحت عنوان "کاهش استرس برمبنای ذهن آگاهی" یا MBSR را در غرب توسعه داده که یکی از شیوه های طب مکمل است و در حال حاضر در بیش از 200 بیمارستان آمریکایی ارائه شده است و موضوع بسیاری از پژوهش های دانشگاهی در طب مکمل و جایگزین است. این رویکرد در بعضی از روش های روان درمانی جدید بخصوص برای ترک اعتیاد و رفع استرس و وسواس ذهنی و افزایش تمرکز در دانشجویان و آرام سازی بیماران مصیبت زده استفاده می شود که می توان از جمله به "شناخت درمانی بر مبنای ذهن آگاهی" یا MBCT اشاره کرد که جزو موضوعات داغ روان درمانی مدرن است. در مجموعه درست است که در شرق دور موضوع ذهن آگاهی کشف شد ، اما درحال حاضر در سراسر جهان به عنوان یک رویکرد فوق العاده موثر و کارآمد برای مقابله با مشکلات روز افزون روانی قرن بیست و یک مطرح است. بنابراین اگر می خواهید بگوئید ذهن آگاهی یعنی چارزانو نشستن و تنفس خود را نظاره کردن باید بگوئیم به این سادگی نیست و ذهن آگاهی کیفیتی از هشیاری است که انسان باید در تمام ساعات شبانه روز در هرموقعیتی که هست سعی کند به آن دست یابد. مراقبه آگاهانه آغاز خوبی برای درک ذهن آگاهی است اما قصه همین جا تمام نمی شود و باید دریافت و بیداری حاصل از مراقبه در تمام لحظات زندگی و همه موقعیت ها گسترش یابد. هشیاری فقط در لحظات مراقبه و بعد نیمه خواب بودن در بقیه اوقات ، ذهن آگاهی نیست.

ـ با توجه به طیف خوانندگان مجله و همچنین الزامات ستون تکانه بیائید موضوع ذهن آگاهی را با زبانی ساده تر و خودمانی تر دنبال کنیم. به نظر شما اگر یکی از خوانندگان مجله همین الان بخواهد حالت ذهن آگاهی را شخصا تجربه کند باید چکار کند؟ قبول دارید که برای ادامه بحث باید همه نسبت به چیزی که ارائه می شود درکی یکسان داشته باشیم؟

ـ بله قطعا! دوباره تکرار می کنم که ذهن آگاهی چیزی جز حضور ذهن در کلیه اتفاقات وحوادث بیرونی و درونی بدن ما در همین الان و همین جا نیست. اگر به چیزی نگاه کنیم و بدانیم که داریم نگاه می کنیم در حالت ذهن آگاهی هستیم. اگر صدایی را بشنویم و در نتیجه آن احساس و هیجانی را درون خود تجربه کنیم و تصویری ذهنی یا خاطره ای در خیال ما بازسازی گردد.اگر در کل این زنجیره یعنی از لحظه شنیدن صدا تا مشاهده تصویر خاطره حضور ذهن داشته باشیم و به صورت یک ناظر بی طرف و یک شاهد بدون قضاوت همه اتفاقات را یکجا نظاره گر باشیم و از آن مطلع باشیم در حال ذهن آگاهی هستیم. اگر وقتی داریم ظرف می شوریم با تمام حوصله و صبر این کار را انجام دهیم و همه دل و توجه خود را به ظرف شستن معطوف کنیم و وقتی کاری انجام می دهیم همه هوش و حواسمان به آن کار باشد در حقیقت درون حالت ذهن آگاهی هستیم. اما اگر یک روش سرراست و سریع و به قولی همیشه دردسترس برای ذهن آگاه شدن سریع جستجو می کنید می توانید همین الان روی ورود و خروج هوا به درون ریه هایتان توجه خود را قفل کنید. البته نه اینکه در فرآیند تنفس دخالتی کنید و مثلا نفس خود را آنقدر حبس کنید که دچار خفگی شوید و یا به شکل خاصی هوا را فرو برده یا بیرون دهید. اصلا لازم نیست هیچ کنترلی روی تنفس خود اعمال کنید. فقط ورود و خروج هوا و تاثیری که روی بالا و پائین رفتن قفسه سینه و شکم شما دارد و همینطور احساسی که موقع ورود و خروج هوا داخل ریه هاو همینطور منافذ ورود و خروج هوا یعنی پره های بینی و لب بالایی به شمادست می دهد روی اینها توجه و دقت خود را به طور عمیق قفل کنید. چون تنفس رخدادی است که در زمان اکنون رخ می دهد و شما نمی توانید آن را آرشیوی کنید و مثلا تنفس یک ساعت قبل را اول انجام دهید، در نتیجه همین اتفاق ساده و غیر ارادی بدن شما می تواند بلافاصله شما را به حالت بیداری اصیل و ناب مورد نیاز ذهن آگاهی ببرد و سکوتی عظیم را در درون ذهن و روح شما برقرار سازد. بنابراین در جواب سوال شما که روشی سرراست و سریع و قابل استفاده در همه جا برای ذهن آگاه شدن فوری خواسته بودید من تعمق روی تنفس بدون هیچ قضاوت و پیش داوری از منظر یک ناظر بی طرف را پیشنهاد می کنم.

ـ آیا ذهن آگاهی چیزی است که باید آن را بدست آورد؟

ـ برعکس ذهن آگاهی کیفیتی از آگاهی است که در کودکی همه ما داشته ایم و زیر بار آموزش های مدرسه و اجبار به حسابگرانه نگاه کردن به زندگی و فکر را جدی ترین موضوع عالم پنداشتن در وجودمان مدفون شده است. برای ذهن آگاهی نباید چیزی بدست بیاوریم بلکه باید یک سری عملیات خاک برداری انجام دهیم و الماسی که سالیان متمادی در لایه های عمیق درون خود مدفون ساخته ایم را بیرون بکشیم و به عنوان چراغ بالای سر خود قرار دهیم. به محض اینکه بتوانیم ذهنی باز و فعال جاری در زمان اکنون پیدا کنیم الماس از داخل خاک بیرون آورده شده و شروع به درخشش می کند.

ـ آیا آرامش و سکوت و سکون نشانه خوبی برای ذهن آگاه بودن است؟

ـ فرد ذهن آگاه آرامشی عمیق و ماندگار دارد اما هر آرامشی ذهن آگاهی نیست. کسانی که با توسل به مواد مخدر یا پشت کردن به واقعیت و به خوشگذرانی های رنگ و وارنگ سرگرم شدن سعی می کنند ذهن آشفته و پریشان خود را برای لحظه ای هم که شده آرام کنند و بعدمی خواهند نتیجه بگیرند که در حالت هشیاری برتر و ذهن آگاهی هستند باید بگویم خیر این ذهن آگاهی و حضور ذهن نیست و در واقع ذهن خوابی و منگ شدن است که بعد از پایان اثر ماده مخدر به صورت گیجی و بهت و افسردگی و پریشان حالی تغییر شکل می دهد.

من همیشه مثال قبرستان و کودکستان را می زنم و از دوستان می پرسم به نظر آنها ساکنین قبرستان آرام ترند یا بچه های کودکستان!؟ خیلی ها می گویند که کودکستان ناآرام ترین وشلوغ ترین جایی است که می توان پیدا کرد و گورستان وقتی خالی از بازدید کننده است آرام ترین جای دنیاست. اما همه می دانیم که کودکان آرام ترین و آرامبخش ترین موجودات عالم هستند. آنها هر لحظه رودررو با زندگی هستند و با کیفیتی ناب و بی غل و غش دنیا را می بینند و از آن اطلاعات می گیرند. یک کودک از هر لحظه بازی خود آگاه است و با هر خنده ای که می زند موجی از شادی را به کاینات گسیل می دارد. کودک زنده است و در ذهن آگاهی کامل قرار دارد.

آرامش مصنوعی و موقتی که خیلی با استفاده از داروها و یا فعالیت های فکری فریبنده قصد دارند به آن برسند آرامش قبرستانی است. ترسناک و غیر زنده و خاطره ای. اما آرامش ناشی از ذهن آگاهی کودکستانی است. پرشور و حرارت اما زنده و جاری و سرشار از شور زندگی.

وقتی ذهن آگاه باشی آرامش و اطمینان عمیق قلبی و تمرکز فوق العاده روی کارهای روزمره جزو دستاوردهایی است که چه بخواهی و چه نخواهی به سراغت می آید. وقتی یک مدیر حالت ذهن آگاهی را در دستور کار خود قرار دهد در طول روز به جای واکنش های شرطی و بسیاری اوقات نامناسب، پاسخ های هشیارانه و مناسب برای هر موقعیت را ارائه می دهد. یک مادر که در حالت ذهن آگاهی است می تواند بهترین محیط را برای رشد و پرورش و آرامش خودش و همسر و فرزندانش فراهم سازد. وقتی بحرانی در زندگی رخ دهد ذهن آگاهی می تواند به شما ذهنی شفاف و روشن و آرامشی عمیق دهد که مانع از ترسیدن و خودباختگی شما و افتادنتان از چاله به چاه شود و همچنین ذهن آگاهی در شرایط بحرانی مانع از این می شود که شما این و آن را مقصر بخوانید و یا نقش خود را فراموش کنید. ذهن آگاهی در بحران به شما قدرت لازم برای تغییر شرایط را می دهد. ذهن آگاه که باشید این حالت ها خود به خود در زندگی شما جلوه گر می شود. این ها نتایج مستقیم و واضح بیداری و هشیاری است.

همینطور ارتباط ذهن آگاهانه با دیگران ابزاری فوق العاده عالی برای حل مسائل مختلف زندگی است. با حالت ذهن آگاهی شما می توانید فورا نتیجه برخورد تند یا ملایم خود در بقیه را مستقیم و بی واسطه همانطوری که هست ببینید و در نتیجه به صورتی خلاقانه و مبتکرانه راه حل ارائه دهید. خلاقیت وقتی در وجود انسان ظاهر می گردد که ذهن آگاه باشد. اینها همه آثار و نتایج خود به خودی ذهن آگاهی هستند و نمی توان گفت که به طور غیر مستقم هم می توان به ذهن آگاهی دست یافت. مثلا کسی که آرام است دلیلی ندارد در حالت ذهن آگاهی باشد. بعدا در ادامه بحث خواهیم کرد و متوجه خواهیم شد که در مبحث ذهن آگاهی ما گاهی باید با داشتنی های ناقص و ناخوشایند زندگی مان رودررو شویم و این مواقع ممکن است به طور مقطعی هیجانات و احساسات دلهره آور و ناخوشایندی در وجود ما درست مقابل ذهن آگاه و هشیار ما به جلوه گری بپردازند. بدیهی است که چون در حالت ذهن آگاهی ما طرف چیزی یا حادثه ای رانمی گیریم پس این حالات ناخوش لنگری برای باقی ماندن در اسکله وجود ما نخواهند داشت و از افق دید ما محو خواهند شد و در انتها آرامش و سکوت وجود ما را فرا خواهد گرفت. اما این آرامش نتیجه طوفان و تشنجی است که چه بسا موقع روبروشدن با کاستی ها و دوست نداشتنی های زندگی بر وجود ما غالب شده باشند. به همین خاطر باید نسبت به موضوع ذهن آگاهی دیدی بسیار بازتر داشته باشیم تا مبادا حالت فوق العاده ارزشمندی مثل ذهن آگاهی را فدای نتیجه جزیی و موقتی مثل آرامش مقطعی کنیم. برای شروع بحث در مورد ذهن آگاهی لازم است عناصر اساسی آن یکی یکی با دقت مطرح و شکافته شود و این فرصتی مستقل می طلبد. اما قبل از اینکه وارد قسمت دوم گفتگوی خود یعنی عناصر اساسی ذهن آگاهی شویم لازم است یکبار دیگر مفهوم ذهن آگاهی را به زبان ساده با هم مرور کنیم.

ذهن آگاهی چیزی نیست جز جهت دهی به هشیاری و آگاهی درونی در هر فعالیتی که در زندگی همین الان انجام می دهیم . صرف نظر از اینکه این فعالیت چی هست.مهم همراه شدن هشیاری با جریان ذهن و اتفاقات زندگی است. مهم این است که این هشیاری در تمام جنبه های زندگی نفوذ کند و گسترش یابد. مهم این است که به جزئیاتی که معمولا توجهی به آنها نمی شود نظر انداخته شود و از هیچ جزئیاتی صرف نظر نگردد. چیزهایی که قبل از این به عنوان تکراری و بی اهمیت از کنارشان می گذشتیم الان دیگر باید معنا داشته باشند. الگوهای ساختمان ها،  شکل سنگ ها ، رنگ ها و مناظر و بوها وصداها و ... همه و همه جزئیاتی هستند که آگاهی ما باید روی آنها متمرکز شود. در واقع ذهن آگاهی روشی است برای ارتباط آگاهانه با خودمان ، دنیای اطرافمان و حتی با خدای خودمان به صورت لحظه به لحظه.